Het Vlaams Stadsvernieuwingsfonds kende eind vorig jaar een projectsubsidie van 2,6 miljoen euro toe voor de herontwikkeling van de Stuivenbergsite. Bedoeling is deze plek in de stad om te vormen tot een monumentale en groene parel in de dichtbebouwde wijk Antwerpen-Noord. De ambitie is om het monumentale 19de-eeuwse gebouwencomplex in ere te herstellen en een nieuwe invulling te geven, en om grote, publieke tuinen te creëren.
De site van het Stuivenbergziekenhuis ligt in Antwerpen-Noord, tussen de Lange Beeldekensstraat, Pothoekstraat, Boerhaavestraat en Pesthofstraat en is ongeveer 5 hectare groot. De gedeeltelijke verhuis van het ziekenhuis in 2022 geeft de kans om de site te herontwikkelen tot een plek met een mix van stedelijke diensten, woningen, (sociaal-)economische functies, … en groene open ruimte. Zo kan het project mee zorgen voor de heropwaardering van heel Antwerpen-Noord.
Waarom dit project?
In 2016 besliste het Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) om het Stuivenbergziekenhuis in 2022 te verhuizen naar het nieuwe ZNA Cadix op Kop Spoor Noord. Het psychiatrisch ziekenhuis blijft op de Stuivenbergsite.
De verhuis van het ziekenhuis biedt een unieke kans om de site te herontwikkelen als een strategisch en duurzaam stadsvernieuwingsproject en een hefboom voor de wijk Antwerpen-Noord.
Antwerpen-Noord is een ‘aankomstgebied’ met verouderde woningen en een tekort aan groene open ruimte. De wijk kent een groot verloop van bewoners: ‘sociale stijgers’ verhuizen uit de wijk zodra ze voldoende financiële middelen hebben en vooral zwakke sociale groepen en recente nieuwkomers blijven in de wijk wonen.
De Stuivenbergsite biedt een unieke kans om de ruimtelijke en socio-economische opwaardering in de wijk te ondersteunen. De historische functie als ziekenhuis zal een nieuwe en hedendaagse vertaling moeten krijgen als ‘verzorger voor de wijk’ en een nieuwe eigenheid van de site helpen bepalen.
Wat gebeurt er?
De Stuivenbergsite krijgt een mix van stedelijke en economische functies met wonen, omringd door groene tuinen die van zonsopgang tot zonsondergang open zijn.
Afbeelding © AG Vespa
Een stukje afbreken
Het ‘ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) 2060’ legt op dat minstens 60% van het terrein open en groene ruimte moet zijn. Daarom is het nodig om bepaalde (stukken van) gebouwen af te breken. Zo wordt het volledige hoofdgebouw uit de jaren 80 afgebroken. Zo maken we een grote open ruimte die het hele terrein veel openheid en ademruimte geeft, net zoals het vroeger was. In het noordelijk deel van het terrein wordt al zeker het mortuarium in de Boerhaavestraat afgebroken. Daar komt een plein in de plaats.
Uiteraard kunnen we pas afbreken vanaf 2023, na vertrek van het ziekenhuis. De belangrijkste afbraakwerken gebeuren in het zuidelijke deel van het terrein, dicht bij de Lange Beeldekensstraat dus. Het plan is om snel het hoofdgebouw uit de jaren 80 af te breken, zodat we dat stuk van het terrein al kunnen openstellen als grote groene tuin voor de buurt. Nadien gaat het noordelijke deel namelijk volop in werf. Voor de leegstaande gebouwdelen rondom wordt dan een tijdelijke invulling gezocht in de vorm van horeca, jeugdwerking, ontmoetingsruimten, …
De renovatie van de Stuivenbergsite zal in fases gebeuren, en tijdens elke fase komt een welbepaalde functie of mix van functies tot ontwikkeling.
Stedelijke functies in het noordelijke deel
Het noordelijke deel van het terrein zal eerst worden gerenoveerd, in 2024-2025. Er zullen vijf stedelijke diensten komen in het noordelijke deel:
een jeugdwerking
een kinderdagverblijf
een Huis van het Kind (het vroegere Kind & Gezin)
een sociale tandartspraktijk
Het Stedelijk Onderwijs Antwerpen onderzoekt op welke manier een opleiding zorg, zoals de opleiding HBO5-verpleegkunde, georganiseerd kan worden op de Stuivenbergsite.
Wonen in het midden
In het midden van het terrein komen woningen en een economische ontwikkeling. De woningen komen rondom de centrale, private binnentuin en liggen naast het kinderdagverblijf. Dit woonproject kan zich lenen voor een experiment van het Antwerps woonmodel waarbij de stad inzet op betaalbaar en kwaliteitsvol wonen. Je koopt namelijk enkel de woning, en niet de grond waarop de woning zich bevindt. De timing van dit woonproject is nog niet gekend. Deze gebouwen zullen voorlopig eerst tijdelijk worden ingevuld.
Publieksgerichte functies op het gelijkvloers
De tuinen worden opengesteld voor iedereen. Daarom komen er op het gelijkvloers, aan de tuinen, publieksgerichte functies. Dat kunnen stedelijke diensten zijn zoals een kinderopvang en een jeugdwerking, maar ook commerciële functies zoals cafés, restaurants of verkooppunten.
De publieksgerichte functies krijgen een ingang langs buiten, via de tuinen, maar ook langs binnen, via de rondgang van het oude ziekenhuis.
Werken in het midden en in het zuiden
In het zuidelijke deel van het terrein is nog meer plek voorzien voor sociale economie. Economische publieksgerichte invullingen (dat wil zeggen, invullingen die klanten en bezoekers over de vloer krijgen) krijgen een plek op het gelijkvloers. Andere kleinschalige economische invullingen vinden een plekje op de verdiepingen.
Deze economische invullingen zijn ook nog toekomstmuziek en behoren tot een latere fase waarin de stad via oproepen privépartners zal zoeken. Deze ruimten zullen voorlopig tijdelijk worden ingevuld. Op die manier willen we beantwoorden aan de vraag naar ‘horeca, winkels’ maar ook naar ‘vrije tijd en ontmoeting’. Die invullingen stonden hoog in de top 3 van de bewonersbevraging die we deden tijdens het publieksmoment eind 2019.
De (sociaal-)economische functie heeft een oranje kleur op de tekening. De ruimten die wit zijn gekleurd, zijn nog onbestemd. Hier kan binnen enkele jaren ook een extra stedelijke functie, een economische functie of een andere functie komen.
Met een mix van publieke en private, sociale en commerciële functies wil de herontwikkeling van de Stuivenbergsite zo veel mogelijk buurt- en stadsbewoners aanspreken, zowel in de tussentijd als bij de definitieve realisatie.
Groene publieke ruimte rondom
De nood aan groene publieke ruimte is erg groot. Dat leerden we ook uit de bevraging tijdens het publieksmoment in 2019. Om die ruimte te creëren, worden heel wat gebouwen afgebroken. Die beslissing is genomen samen met Monumentenzorg en op basis van een grote bouwhistorische studie. Enkel de gebouwen die weinig of geen historische waarde hebben of weinig kwalitatief zijn, worden afgebroken. Op die manier kunnen we opnieuw mooie, grote tuinen voorzien en krijg je deze plek terug te zien zoals ze oorspronkelijk is ontworpen in de 19de eeuw: een plek om frisse lucht op te snuiven en op adem te komen.
Een plek delen met het psychiatrisch ziekenhuis
Wat deze plek speciaal maakt, is dat ze wordt gedeeld met het psychiatrisch ziekenhuis. Dat betekent ook dat de tuinen openen bij zonsopgang en sluiten bij zonsondergang, samen met de tuin van het psychiatrisch ziekenhuis. Zo hoeven de patiënten van het psychiatrisch ziekenhuis zich niet terug te trekken achter hekwerk en kunnen de tuinen worden gedeeld. ZNA wil de geestelijke gezondheidszorg toegankelijker en laagdrempeliger organiseren en dat ook tonen.
Doordat de tuinen ’s nachts afgesloten worden, kunnen ze veel meer botanisch, weelderig en ecologisch worden aangelegd. Dat maakt ze alleen maar aantrekkelijker voor iedereen die hier overdag van wil komen genieten. Hier en daar plaatsen we het hekwerk ietsje naar achter zodat er ook pleinen komen die de klok rond open zullen zijn voor iedereen.
Het psychiatrisch ziekenhuis wordt nog een stuk groter
Het psychiatrisch ziekenhuis kan op termijn nog uitbreiden, op de hoek van de Pothoekstraat en de Lange Beeldekensstraat. Onder dat gebouw kan een ondergrondse parking komen voor het ziekenhuis en voor een aantal andere functies op het terrein.
Timing
In de loop van 2022 en 2023 wordt het ontwerp uitgewerkt en volgen vervolgens de nodige sloop- en bouwaanvragen. Vanaf 2023 kan gefaseerd met de uitvoering worden gestart.
Wie werkt eraan mee?
AG Vespa coördineert de herontwikkeling van de Stuivenbergsite voor de stad en het OCMW Antwerpen. Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) is erfpachthouder en gebruiker van de site en actief betrokken. Het project wordt gerealiseerd met steun van het Stadsvernieuwingsfonds van de Vlaamse overheid.
Stramien heeft voor het herbestemmingsonderzoek samengewerkt met de partners Vic Mees, Filip Lagiewka, Samenlevingsopbouw Antwerpen, Toestand, Value Partners en Koen Wynants.
